اهداف توبه

« توبه » از مهم­ترین آموزه­های تربیتی و اخلاقی است که آثار بی­شمار و ره­آورد گرانبها و پی­آمدهای مثبت فراوانی دارد که به اهم آنها در قرآن اشاره می­شود.

۱ ـ بازیابی شخصیت

 انسانی که مرتکب گناهی شده است، چه بخواهد و یا نخواهد احساس سرشکستگی و کوچکی می­کند؛ اگر متولیان تربیت او را ملامت و تحقیر کنند، این احساس بیشتر می­شود و اگر ملامتها ادامه یابد، ممکن است به آنجا برسد که کاملاً احساس کند شخصیت خود را از دست داده است و در این صورت است که به شدت وجود او برای خانواده و جامعه خطرناک خواهد شد و ممکن است دست به گناه و هر جنایتی بزند؛ چون او احساس می­کند همه چیز را از دست داده است.

منابع دینی مخصوصاً قرآن تلاش می­کنند که با توبه و اظهار ندامت پنهانی شخصیت گناهکار را بازسازی کنند و او را به حالت اول بلکه بالاتر از آن برگردانند؛ لذا قرآن از یک طرف می­فرماید: « خداوند توبه کاران را دوست می­دارد.»[۱] و از طرف دیگر، به مردم گوشزد می­کند که خلافکاران اگر برگشتند، برادران دینی شما هستند .

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «التائِبُ مِنَ الذَّنبِ کَمَن لاذَنبَ لَهُ؛[۲] توبه کننده از گناه مانند کسی است که گناه ندارد . »

۲ ـ محبوب خدا شدن

قرآن کریم می­فرماید: إنَّ اللهَ یحِبُّ التَّوَّابینَ وَ یحِبُّ المُتَطَهِّرینَ[۳] « به راستی که خداوند توبه کنندگان و پاکان را دوست می­دارد.» خودِ اظهار دوستی از مقام برتر علاوه براینکه افتخاری است برای محبوب و باعث بازیابی شخصیت گناهکار می­شود، برد تربیتی و سازندگی مهمی دارد. به همین جهت، در تربیت فرزندان توجه شده است که نسبت به آنها اظهار محبّت شود و همین طور جهت پاک و با عفّت ماندن و با نشاط بودن همسر توصیه شده است که شوهر اظهار محبت کند و بگوید: « دوستت دارم . »

خداوند متعال با آن عظمتش نسبت به توبه کاران اظهار محبت می­کند و اعلام می­دارد: « توبه کار دوستت دارم.» رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: « لَیسَ شَیءٌ أَحَبَّ إلَی اللهِ مِن مُؤمِنٍ تائِبٍ أو مُؤمِنَهٍ تائِبَهٍ؛[۴] چیزی در نزد خداوند محبوب­تر از مرد مؤمن توبه کار و زن مؤمن توبه کننده نیست . »

۳ ـ بخشش گناهان

 اثر مهم توبه، بخشیده شدن گناهان انسان گناهکار است. قرآن کریم می­فرماید: توبُوا إلی اللهِ عَسی رَبُّکُم أن یکَفِّرَ عَنکُم سَیئِاتِکُم ای مؤمنان!][۵]  به سوی خدا توبه کنید… امید است خداوند گناهان شما را بپوشاند .

۴ ـ تبدیل شدن سیئات به حسنات

 اگر توبه واقعی انجام گیرد، خداوند علاوه بر نابودی گناهان، آنها را تبدیل به نیکی و حسنات می­کند؛ چنان که می­فرماید: إلاّ مَن تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فأولئِکَ یبَدِّلُ اللهُ سَیئِاتِهِم حَسناتٍ وَ کانَ اللهُ غَفُوراً رَحیماً[۶]  « مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند که خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل می­کند و خداوند همواره آمرزنده مهربان بوده است . »

امام صادق علیه السلام می­فرماید: خداوند به داوود علیه السلام وحی کرد: «یا داوُدُ إنَّ عَبدِی المُؤمِنَ إذا أذنَبَ ذَنباً ثُمَّ رَجَعَ وَ تابَ مِن ذلِکَ الذَّنبِ وَ استَحیی مِنِّی عِندَ ذِکرِهِ غَفَرْتُ لَهُ وَ أنسَیتُهُ الحَفَظَهَ وَ اَبْدَلْتُهُ الحَسَنَهََ وَ لا اُبالی وَ أنَا أرحَمُ الرَّاحِمینَ[۷]

ای داود! به راستی بنده مؤمن هر گاه گناهی انجام دهد، سپس برگردد و از آن گناه توبه کند، و هنگام یاد آن گناه از من حیا کند، گناه او را می­بخشم و کاری می­کنم که حافظان (نویسندگان) آن را از یاد ببرند و آن گناه را به حسنه تبدیل می­کنم و [ از کسی ] باکی ندارم، در حالی که من مهربان­ترین مهربانانم .

۵ ـ رستگاری ابدی

از مهم­ترین آثار اخروی توبه، عاقبت به خیری و رستگاری ابدی است. قرآن کریم می­فرماید: ]وَ تُوبُوا إلی اللهِ جَمِیعاً أیهَا المُؤمِنونَ لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ[۸] « ای مؤمنان! همگی به سوی خدا توبه کنید؛ شاید رستگار شوید .

۶ ـ آسایش ابدی و افزایش روزی

در کنار رستگاری، آسایش ابدی نیز از پی­آمدهای توبه شمرده شده است: إلاّ مَن تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأولئِکَ یدخُلُونَ الجَنَّه[۹]  «مگر کسی که توبه کند و ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد. پس آنان داخل بهشت می­شوند . »

توبه علاوه بر آثار و برکات بی­شمار معنوی و اخروی، اثر و برکت دنیوی و مادّی نیز دارد و در ازدیاد رزق و روزی انسان نیز اثر گذار است. علی علیه السلام در این باره می­فرماید: «وَ قَد جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ الإستِغفارَ سَبَباً لِدُرورِ الرِزقِ وَ رَحَمَهِ الخَلقِ؛[۱۰] «و خداوند استغفار را وسیله دائمی فرو ریختن روزی و موجب رحمت آفریدگان [خود] قرار داده است . »

و در حدیثی دیگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: « مَنْ أنعَمَ اللهُ عَلَیهِ نِعمَهً فَلیحْمِدِ اللهَ تَعالی وَ مَنِ السْتَبْطَأَ الرِّزقَ فَلیستَغفِرِ اللهَ وَ مَن حَزَنَهُ أمرٌ فَلیقُل لاحَولَ وَ لاقُوَّهَ إلاّ بِاللهِ[۱۱] ؛ کسی که خدا نعمتی به او بدهد، پس باید ستایش خدای بلند مرتبه را کند و کسی که روزیش تأخیر کرده، باید از خدا طلب آمرزش کند و کسی که امری او را ناراحت کند، باید بگوید: لاحول و لاقوه إلا بالله . »

[۱] . سوره شوری ، آیه ۲۵

[۲] . محمدی ری شهری ، محمد ، میزان الحکمه ، ج ۱، شوراى مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول ، ص ۳۳۸، ح ۲۱۱۶

[۳] . سوره بقره ، آیه ۲۲۲

[۴] . محمدی ری شهری ، محمد ، پیشین ، ج ۱، ص ۳۳۸، ح ۲۱۱۸٫

[۵] .  سوره تحریم ، آیه ۸

[۶] . سوره فرقان ، آیه ۷۰

[۷] . محمدی ری شهری ، محمد ، پیشین ، ج ۱، ص ۳۴۵، ح ۲۱۸۵

[۸] . سوره نور ، آیه ۳۱

[۹] . سوره مریم ، آیه ۶۰

[۱۰] . سید رضی ، علم الهدی ، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، خطبه ۱۴۳، ص ۲۶۲٫

[۱۱] . نجفی ، محمد حسن ، بحار الانوار، انتشارات اسلامیه ، ۱۴۱۴ ق ، ج ۷۵، ص ۲۰۱ ، ح ۳۰٫